Stress of spanning is een natuurlijke reactie van je lichaam op een prikkel. Deze prikkel komt via je zintuigen je hersenen binnen. Het kan een gewaarwording van buitenaf zijn of van binnenuit je lichaam. Kortstondige stress kan positief zijn en motiverend werken. Het helpt je te focussen als je bijvoorbeeld een presentatie moet geven of een meeting moet leiden. Sommige mensen presteren zelfs beter als ze een lichte vorm van stress ervaren doordat ze dan meer gefocust zijn.
Stress is echter negatief als dit je laat blokkeren en je dus minder goed gaat presteren.
Als de periodes van stress te lang aanhouden, dan wordt het ongezond. Je lichaam herstelt gemakkelijk van kleine stressmomentjes, maar als de spanning zich opstapelt gedurende langere tijd en je geen ruimte laat voor ontspanning en herstel, dan geraakt je lichaam uit balans. We zeggen dan dat je taaklast hoger is dan je draagkracht. Er is geen evenwicht tussen energiegevende en energievretende activiteiten.
De biologie van Stress
Via je zintuigen komen er allerlei prikkels binnen in je brein langs de amygdala. Als het brein de prikkel interpreteert als gevaar, dan slaat de amygdala alarm. Deze bevindt zich in het oudere gedeelte van ons brein waar onze oerinstincten (reptielenbrein) en emoties (zoogdierenbrein) liggen. Het reptielenbrein reageert automatisch en instinctmatig en regelt onze basisbehoeften zoals honger, dorst, zin in seks. Het zoogdierenbrein regelt de emoties en affectie zoals moederliefde, genot, motivatie en ook het emotioneel geheugen. Het kan terugblikken en linkt eerdere ervaringen aan emoties. Dit gedeelte van ons brein reageert veel sneller dan het recentere moderne mensenbrein, wat verantwoordelijk is voor de cognitieve functie (het denken/ratio/redeneren/vooruitblikken). Vandaar dat de eerste (snelle) reactie op stress meestal instinctief is en emotioneel geladen is. Het denken komt later en in geval van langdurige overprikkeling door stress, wint het emotionele brein doorgaans van rationele brein. Het laat je soms dingen doen waar je achteraf spijt van hebt.
De Amygdala gaat via het regulerend orgaan (de hypothalamus) het autonome, sympathisch zenuwstelsel stimuleren door middel van neurohormonen. In geval van gevaar (of perceptie van gevaar), drukt hij op deze manier als het ware je gaspedaal in.
De stresshormonen die dan worden aangemaakt, spelen hier een belangrijke rol.
De stresshormonen adrenaline en noradrenaline laten je hart sneller kloppen, je bloeddruk stijgen en je bloed sneller stromen. Het brengt je lichaam in staat van paraatheid.
Het stresshormoon cortisol zorgt ervoor dat je bloedsuikerspiegel stijgt en je spieren voldoende brandstof krijgen. Het remt tijdelijk de werking van het immuunsysteem waardoor je mogelijk vatbaarder wordt voor infecties.
Zo wordt je lichaam klaargemaakt om te vechten of te vluchten (fight or flight respons). Hier wordt alle aanwezige energie voor aangewend, zodat alle zaken die op dat moment niet dringend zijn, worden uitgesteld. Het zet in het bijzonder je spijsvertering, voortplanting, groei en immuunsysteem op een laag pitje. Je bent helemaal gefocust op de stress situatie zodat je snel en correct kan reageren op het gevaar. In de prehistorie was dat bijvoorbeeld een sabeltandtijger, maar in onze moderne maatschappij zijn de gevaren eerder te vinden in een auto die plots op je afkomt of een nakende deadline, financiële verplichtingen, een heftige ruzie ed.,
Onze stressrespons maakt geen onderscheid tussen een fysieke of een psychische of emotionele bedreiging. Het zet dezelfde stressreactie in gang. Jouw gedachten zorgen dus ook voor stress.
Is een vecht/vlucht reactie niet mogelijk, dan kiest je lichaam voor een freeze reactie. Dit is letterlijk bevriezen en wordt aangestuurd door het primitieve deel van het autonome, parasympathische zenuwstelsel. Dit is een onderdeel van ons oerbrein of reptielenbrein en dateert nog vanuit de evolutie en onze afkomst van een beenloze vis die geen armen/benen hadden en “play death” was dus de enige manier van reageren op gevaar.
Wanneer het gevaar geweken is, is het tijd om te herstellen en weer tot rust en op kracht te komen (vergelijkbaar met de cooling-down na het sporten). Een andere, ‘nieuwere’ tak van het parasympathische deel van het autonome zenuwstelsel is hiervoor verantwoordelijk. Het is als het ware een rem op ons lichaam, een stopknop. De stresshormonen worden weer afgebroken en je kunt herstellen.
Hieronder zie je een afbeelding van de reacties van je lichaam op het induwen van die gaspedaal (stress) en het tegenovergestelde als je in ontspanningsmodus gaat of op de rem drukt.
Verkeer je in een periode van chronische stress dan wordt het zenuwstelsel keer op keer geactiveerd en worden stresshormonen afgegeven. Dit gebeurt in die mate dat dit hele proces uiteindelijk ook niet meer goed uitgeschakeld wordt. Je lijf raakt dan ontregelt en je krijgt moeite met ontspannen en rust vinden omdat je lijf voortdurend wordt opgepept voor actie. Je stresssysteem schakelt op dat moment te weinig uit. Bloedvaten ontspannen niet meer zodat je last krijgt van hoge bloeddruk. Je wordt kwetsbaarder voor allerlei ziektes. Ook de hersenen krijgen te maken met een voortdurend bombardement van stresshormonen. Hersencellen gaan van vorm veranderen, ze reageren niet meer op sommige chemische stoffen of geven juist een overreactie op andere stoffen. Er worden verbindingen tussen hersencellen beschadigd.
Het helpt om te begrijpen hoe stress werkt zodat je niet gestrest raakt van je fysieke of emotionele reacties op de stress situatie.
Cruciaal in heel dit verhaal is dus de rol van de amygdala die op basis van eerdere ervaringen je lichaam al dan niet in een stress reactie laat gaan. Door te gaan werken op deze ervaringen en je gedachten rond deze ervaringen, gaan we de stress triggers stap voor stap trachten weg te werken of in elk geval je reactie hierop trachten te verminderen.